Castros, dolmens, covas, ou profundos lagos son espacios cun rico folclore na Galicia, representando os lugares onde viven seres sobrenaturais que aparecen a un tempo como os seus constructores e habitantes
I- UN MONUMENTO MEGALÍTICO CON FORMA DISCOIDE, ENCABALGADO A MANTENTA, E ORIENTADO A SAÍDA NO CICLO METÓNICO DA LÚA CHEA
Este é o caso da Pena Molexa de O Val, Narón, un enorme penedo, non figurativo como inicialmente pensabamos, mais encabalgado a mantenta, con forma discoide, e orientado á saida da lúa chea no ano do chamado ciclo metónico.

“A Pena Molexa – así chamada polo parecido cunha ‘molexa’ do latín mollicula, “moega [> moegha > molexa]” de ave-, enorme penedo discoide ecabalgado a mantenta, imitando a lúca chea, en O Val, Narón, é, seguramente, o primeiro gran monumento astronómico de Galicia e de Europa orientado á Ascensión da Lúa : Reve, no ano metónico. Os seus creadores descubriran que 19 anos solares equivalian a 235 ciclos lunares; período tralo cal o satélite terrestre volvía saír polo mesmo sitio e pasar polas mesmas fases nos mesmos días e ás mesmas horas. E así orientaron a Pena Molexa a ese lugar, un precioso monte cónico tralo que ese dia sae maxestosa a lúa chea, iluminando a enorme rocha – segúndo din os que presenciaron o fenómeno- cunha tenue luz de tons violeta [pódese olhar na foto de Iván Castro Ordóñez, a vista nocturna da pena confrontada a lúa chea, na p, 19 do libro O Val, A Súa Historia] cunha tenue luz de tons violeta. Así servía a Pena Molexa aos antigos habitantes de O Val: como un gran reloxo para axustar o comezo do curso lunar co solar.
A Pena Molexa foi un punto importante en época precristiá do camiño de peregrinación (Pena Graña) ao lugar máis septentrional e occidental e das Partes Extremas de Gallaecia, o Cabo *Kaballion da Antigüidade, considerado en xeografía mítica irlandesa a Punta de España, hoxe o Cabo Prior e Os Cabalos, lugar de inflexión na navegación atlántica da ruta de Bretaña.
A pena Molexa, concentrando posiblemente a maior cantidade de lendas de mouros por centímetro cadrado de Galicia, nunca se cristianizou. Si o fixo outro santuario próximo relacionado, con a Pena Molexa, có culto á lúa, e o mesmo ‘Camiño de Peregrinación a Santiago’ antigo e documentad, tamén de orixe moi anterior ao cristianismo. A importancia deste santuario celtoatlántico, dantes da chegada ao cristianismo explica a existencia e orientación da Pena Molexa, as molestias tomadas para construir, á beira do xa entón importante camiño de peregrinación cando menos dende o Calcolítico, xalonado de mámoas (amable comunicación de Alberto González, alcalde de Valdoviño), o impresionante monumento megalitico. Non tiñamos falta ningunha, de invéntar o inexistente [a existencia administrativa, non pode ser histórica] Camiño Inglés de Ferrol a Neda, agás ganas de enredar, porque temos documentado (Pena) por activa e por pasiva, este camiño milenario do Sol e da Lua bordeando a costa Atlántica de Europa ata o Cabo Prior e, continuando, saltando de ria en ria, ata Fisterra.
Reve non é un deus, é, como demostrei, un épiteto composto. Re-ve significando “lúa ascendente” é epíteto da tripla Grande Deusa Nai Mater [ou Matres]. Rebe [v/b] (Pena Graña), “Lúa Ascendente”, habitualmente cristianiza como Santuario da Virxe da Ascención, como sucede na aba do Larouco, lugar do que procede o epígrafe ” Reve Larouco [“Lúa Ascendente = Virxe da Ascensión do Larouco”. No contexto resulta definitorio tanto que a pequena lousiña teña forma de disco canto a particularidade de este brille de modo espectacular ao se inmerxir na auga [ presentando como contrapunto unha cor obscura e apagada, mesmo dificultando a visión do epígrafe, cando está seca].

A religião não é percebida igualmente por dous teólogos, nem por duas pessoas, nem sequer ao nível popular. Era frequente em Galiza faz [trinta] anos encontrar a pessoas de setenta e oitenta anos que sustentavam que esta ou aquela virgen estava casada com este ou aquele santo. E ainda que a catequesis obrigatória deveria ter terminado com tudo isto, existe na manifestação da religiosidad ou da piedade popular entre os feligreses das parroquias galegas, uma tendência a instituir estranhas parentelas entre seus santos e os santos dos povos e parroquias vizinhas, como o assinala Risco: “Outras veces, as irmás son detemiñadamente as imaxes, que poden sere do mesmo santo, incluso da Nosa Señora. Na leenda do Monte Faro dise que apareceron alí tres Virxes irmás; unha pidéu que a puxeran nunha parroquia do concello de Rodeiro, perto do monte Faro, que foi Santa María do Río; outra para fora do concello; e otra, que é a que está no cume do Faro, pois pidéu que a puxeran no máis outo, coa intención de ver ás súas irmás, e así o fixeron” 252. Talvez tenha sido este tipo de fenómenos os que variaram a inicial concepção monoteísta que C. JULLIAN 253 tinha da religião celta, seus iniciais presupostos imaginando ‘que as confusões entre determinados deuses galo-romanos vinha dada pela existência de um deus prerromano plurifuncional’ e que abandonando esta ideia se inclinasse: “Por uma visão da religião céltica composta de grandes divinidades amplamente adoradas que compartilhavam o culto com outras entidades de carácter mais privado e localizado, a unidade religiosa teria podido existir num princípio propugnada pelos druidas que ter-se-iam erigido em conservadores da tradição […] junto aos grandes deuses da teología oficial, coexistirían divinidades locais ou regionais de diverso tipo e, também, entidades religiosas menores de carácter privado ou familiar” 254. [ in André Pena Treba e Territorium, 109-110]
A Mater leva habitualmente epítetos compostos – ao igual que a Virxen “Estrela matutina”, “Espello da Mañán”, “Saúde dos Enfermos”…- as veces a Mater, leva verdadeiras series de duplos epítetos compostos, así no epíteto Iccona loiminna, o primeiro composto de iccos “cabalo”, -na, “señora”, “Señora dos Cabalos”, e Loiminna “lumiña” *leuks “luminoso, brillante”, e *mene “A que mide”, “Mes (lunar)”, “Lúa”, con paralelos no indoeuropeo na sánskrita Revati, “A que brilla” ou “luz brillante” , o mesmo que Lúa, do ie *Leuks-mene, a Lúa, e signo zodiacal lunar védico, como a nosa Rebe [b/v], a.irl. ‘rising moon’. Revati a “brillante (lúa) da India Védica foi en orixe a Grande Nai e a divindade feminina máis importante [“had become the most powerful goddess of the Epic age and […] has attained the status of a Great Mother” ]. Ela testemuña a morte do Sol – explicando a orientación lunar do Santuario de Santa Comba e a súa asociación a San Silvestre (trasunto solar) e sua estancia de tres dias no Alén [Bhagavata Purana 9.3.32 relacionándose tamén esta entrada e saida polos mitólogos indios có trasunto do Rei Herla], é [Pathya, “of the Paths”, “dos camiños”] guía de peregrinos – e nos temos documentado un primixenio Camiño de peregrinación costeiro á morte do Sol; Revati e tamén Samhita omnisapiente, como o omnividente [equivalente ao celta, Lugh, “luminoso” -cristianizado como San Silvestre-] e politécnico paredros solar .
Aínda que existe hesitación na interpretatio das tres últimas letras- o feito é que a peza -salvada de caer polo cantil e de perderse, cando a atopei no lugar reclamado para ver o esborralle dun muro descuberto polo temporal [ “André” -díxome un día Calos Solha, o pais chama por nos”] – no curto epígrafe dedicado a Reve pódese ler de modo unánime [en dat. sg.] Rebe Trasanci/uge, documentando en xeografía mítica Celta, por que eu tamén teño dereito a equivocarme, a Terra de Trasancos, na estemadela do NW como lugar liminal [Trasancos, Tartares] de culto ás divindades asociadas á Lúa e ao Sol.

Deseño de Carlos Alfonzo para o libro O Val, a súa historia [Andrés Pena & Michelette Harris, 1ª edición, abril 2016] da Cooperativa de O Val e o Concello de Narón. Niveus aurum Lunae, crocus, Solis. “É na Idade do Bronce cando o clero organizado comenzou a cobrar protagoinismo na cultura occidental. Así, mentres reis e nobres mandaban sobre os corpos e posesións dos homes, o clero facíao sobre as súas conciencias, controlando señores e vasalos. Erixiuse tamén en depositario do saber e a ciencia, tal vez porque dispuña de moito tempo libre para o pensamento e a observación. Así ete clero soubo de terminar os movimentos do sol, a lúa e as estrelas, fixando o calendario agropecuario de Europa. Dirixiron a construción dos monumentos megalíticos do Neolítico e da Idade de Bronce, templos solares e lunares, observatorios do universo ao mesmo tempo, construídos en lugares sagrados a modo de xigantescas estruturas para os que utilizaban enormes pedras. Fixeron coincidor o ano solar – de 365 días e un cuarto- e o lunar- de 345 días, dado que o mes lunar dura 29 dias e medio-, dando así ao pobo mostras do seu poder sobre o ceo, nun tempo no que as crenzas religiosas se baseaban nun deus solar e unha deusa representada pola terra e a lúa. Consérvanse algunos de aqueles monumentos: o crómlech do Almadraque dos Almendres, en Évora, Portugal – dos derradeiros momentos do Neólítico- ou o famoso Stonehenge, en Inglaterra, dos primeiros tempos da Idade de Bronce, posiblemente contemporáneo a Pena Molexa de Galicia. Nestas construccións, as pedras verticais complementábanse con postes de Madeira asentados en fochas. Así mediante a interpolación de lapsos temporais, os precursores dos druídas celtas conseguiron entender o mecanismo regulador dos ciclos lunares, as saídas e postas dos astros e predicir as eclipses, axustando con axuda das monumentais construccións – miles de anos antes de que , no 433 a.C. o fixese o astrónomo ateniense Metón ( considerado o precursor das observacións astronómicas exactas) as oscilacións das datas de solsticios e equinoccios en ciclos de 19 anos”.
Anos despois, descubrín que a loseta de Covas estaba adicada á lua e a Pena Lopesa estaba orientada a mantenta á saída da lúa chea no ano metónico -amén do importante folklore-, etc.
Penso que este culto a lúa condicionou forma e brillo da loseta, como condicionou a orientación da ermida de Santa Comba, e a forma e a orientación e forma da Pena Molexa. A mitoloxía comparada permítenos saber que facía en Covas a luminosa lúa, e porque có culto imposto pola nova relixión triunfante na Roma decadente foi convertida en Santa Combiña bendita chegada con San Silvestre (trasunto do Sol) na barca de pedra. E que este culto galaico inspirou logo o relato da viaxe da embarcación da prosapia Vi Corra. E sei que que o lado obscuro que lle querían dar a luminosa Reve, como meiga Santa Comba non callou “meiga serás pero enmeigar non enmeigarás” na memoria do pobo.
II- REPRESENTA A LÚA, ORIENTASE A LÚA, MÁIS AS LENDAS DA PENA MOLEXA SON LENDAS LIGADAS Á MATER, A SOBERANÍA
Os mouros no imaxinario galego, bretón e irlandés, viven en lugares nos que os humanos non poden vivir: baixo a auga ou a terra. Ao traballar co arado en certos sitios afondando moito nas terras, as ferramentas tropezan nos tellados das casas dos mouros e segundo contan Cuevillas e Fraguas, entón os mouros bérranlles aos labregos: Ai hom cerra o arado, non ares tan fondo que me destella-la casa (1955: 281). En irlanda por vivir eles baixo terra (os daoine sidhe ) era arriscado construír unha casa ou arar determinadas terras. En Donegal un paisano era atormentado polos daoine (mouros) que se lle aparecían pola noite dicindo “ti destruiche a nosa casa e facenda e halo pagar, halo pagar” por ter feito a súa vivenda nun terreo de mouro
“[A]Mor[ric]a, AMoura, e OMor[ic]o OMouro -permitide-me assinalar a provável re-galegização ou enxebrismo, por coincidir o vocablo castelhano da coisa muslime-, é voz documentada (Pena) no tartésico. AMoura e OMouro -como monstramos faz anos, trassunto da tripla Mãe (Mater, Matres) seu paredros, Deus trinitario celta habitam Omurika [< *ou(p)omorika], ‘O mundo baixo o mar’, diferente ao dos humanos: assinalando Koch a voz gala Aremorica a ‘Terra do Mar” cf. o mazizo Armoricano de Bretanha]. Are Mórica, Mar Moiral, Alén, ‘Mundo baixo o mar ou terra’.
Em clave PCP, Paradigma da Continuidade Paleolítica, desde a Idade do Bronze, a A/Moura do Atlántico Celta -alheia à sangrenta invasão muslime da Península – encarna à Soberania, à Deusa Mãe, de quem as linhagens proclamam descer a mostrando as armarias como Mulher Marinha ou como Dama do Lago [caso dos Scott de Escócia, antepassados de Sir Walter Scott, e do primeiro de todos, Juan Mariño, ou dos nossos Lago]
“O primeiro foi ũu cavaleiro boo que houve nome dom Froiam, e era caçador e monteiro. E andando ũu dia em seu cavalo per riba do mar, a seu monte, achou ũa molher marinha jazer dormindo na ribeira. E iam com ele tres escudeiros seus, e ela, quando os
sentio, quise-se acolher ao mar, e eles forom tanto empos ela, ataa que a filharom, ante que se acolhesse ao mar. E depois que a filhou aaqueles que a tomarom fe-a poer em ũa besta, e levou-a pera sa casa.
E ela era mui fermosa, e el fe-a bautizar, que lhe nom caia tanto nome nem uu como Marinha, porque saira do mar; e assi lhe pôs nome, e chamarom-lhe dona Marinha. E houve dela seus filhos, dos quaes ũu que houve nome Joham Froiaz Marinho.
E esta dona Marinha nom falava nemigalha. Dom Froiam amava-a muito e nunca lhe tantas cousas pode fazer que a podesse fazer falar. E ũu dia mandou fazer mui gram fogueira em seu paaço, e ela viinha de fora, e trazia aquele seu filho consigo, que amava tanto como seu coraçom. E dom Froiam foi filhar aquele filho seu e dela, e fez que o queria enviar ao fogo. E ela, com raiva do filho, esforçou de braadar, e com o braado deitou pela boca ũa peça de carne, e dali adiante falou. E dom Froiam recebeo-a por molher e casou com ela. [Livro de Linhagens do Conde Dom Pedro, Lisboa]
O fato de que no século XII muitas de nossas damas de alcunha se chamassem Marinha, em honra à Mulher Marinha, mãe de Juan Marinho, primeiro representante em Europa do tema mal chamado Melusino, pretendendo evocar a bela história medieval galega da Mulher Mariña –a Moura Soberana – mostra que a legitimação da linhagem, e o conceito de Soberania ‘de direito divino’, era muito importante […].
Se os galegos de Espanha e de Portugal desconhecemos a bela história medieval de Dona Marinha Que importa? A história legitimadora da linhagem galaica, ou celta, triunfou, convertida pelo poeta dinamarquês Hans Christian Andersen no conto da Sereinha. Fazendo o próprio, os franceses converteram em Melusina a Dona Marinha […].
Por último fica-me só fazer uma consideração. Os garimpeiros da mourindade não tinham facil obter seu ouro, os tomb raiders galegos corrian muito perigo, temiam, um medo muito grande, à maldição da Moura. Algo [Não sabemos que foi] lhes passou aos saqueadores duma grande necrópolis CALCOLÍTICA (SIC) em Caldas quando pondo a bom arrecado seu botim – calculado em 27 quilos de ouro- não puderam voltar a por ele. Forão executados ao ser surpreendidos mãos na massa em alguma de suas correrias? Perderão a memória? Não sabemos. Ninguém voltou recolher o escondido […].
Precisamente o pavor infundido aos violadores pela Moura – estavam mais seguros de sua existência que da paternidade dos filhos-, lhes fazia extremar as precauções quando não sucumbir a alucinações coletivas[…]”.
Viña a significar roubarlle aos mouros, aos ananos e aos xigantes, evocándoos ou conxurándoos previamente lendo e deslendo libros, grimoiros, e máxicas fórmulas, neutralizándoos para evitar que estes se enrabecharan ao ser privados do seu ouro subterráneo.

Violación da mámoa de Santa Margarida, O Val. Narón por Carlos Alfonzo (asesorado por A. Pena) dentro do plan de dinamización de Ferrol Ortegal “Camiños Milenarios”
“[…] Nos violadores de mámoas galegos a remota ideia do casal com a [A]Moura ainda estava presente, desde a documentação medieval ao século XIX. MARTÍNEZ SALAZAR (1909: 218-9), percebendo o valor etnográfico dos depoimentos dados ante o juiz pelos garimpeiros violadores furtivos de túmulos preocupou-se de os transcrever:
Hilario Alonso havia achado ali uma mulher descabelada [isto é com o cabelo ao ar, não oculto pelo lenço] e vestida de rraxa parda [raso cor castanho, roupas custosas como convém a uma belíssima [A]Moura], e os cabelos soltos, e isto a bocanoite […], e que trazia na mão uns poucos de cabelos [de ouro], e que lhe dixera [dissesse] que qual lhe parescia [parecia] melhor, aquilo que ela trazia na mão ou ela; e que ele lhe respondesse que ela […]: e então que ela lhe mandasse que fosse cabar [cavar] ao dito Otero [outeiro] da Mámoa de Segade e que acharia um tesouro […]
Pese à esta rara e excepcional fealdade da [A]Moura [por ação da Igreja] –sempre, em todo tempo, se mostra no imaginário popular galego majestosa em seus modais, belíssima, leucoderma, de loiros cabelos, jovem, portando ricas joias e vestidos-, a pontual declaração destes ladrões de túmulos funerários galegos, conserva, inclusive reforçada, a memória do casal entre a Deusa Mãe e o herói morto.
Eram ladrões bons. Não como os maus de agora, que te roubam o carro, e te mandam cominatória carta te reclamando a roda de reposto. Anyway, Gallaecia Fulget!”.
A PENA MOLEXA A FIXO UNHA VELLA CÓ DEDO MENIÑO

O divino temor ou a reserva e afán do mundo céltico por evitar a banalização do sacro em mãos impías ou inexpertas, pôde ter sido responsável de que, ainda se praticando talvez inconscientemente no presente cristão, percebamos distantes e confusas umas crenças que pudessem em realidade nos ser muito próximas. Acrescentando esta bruma ou desconcerto nossa ignorância de que intensificando provavelmente uma deidad ou panteão único a religião celta pudesse responder no fundo quiçá, verborum inmoderatio, a uma concepção teológica ‘teista trinitaria’ vel quasi monoteísta não muito afastada da elegante, subtil, moral e enaltecida, concepção trinitaria de nosso monoteísmo Católico e Cristão, salvando claro está as distâncias. A religião não é percebida igualmente por dous teólogos, nem por duas pessoas, nem sequer ao nível popular.
Con frecuencia a Moura Vella leva nunha soa man a pedra, e a asenta cun só dedo, ou a leva sobre a cabeza mentres coas mans fía nunha roca. En Irlanda, e Escocia chámaselle “Vella de Bear” (Cailleach Bheara), literalmente “a que leva no seu mandil as enormes pedras” con que, din fai os dolmens e as montañas. A Vella escocesa é tamén a causante da aparición de determinados lagos, e outros accidentes naturais como a formación das Illas Hébridas.
Nalgún caso a Vella Moura e substituída por unha personaxe sacra, como sucede no caso da Pena Morcegueira (Meiras, Valdoviño) que é sostida polo dedo da Virxe e que o día que o retire e caia será a fin do mundo. Asimesmo en Verín contase que o Penedo Gordo de Fumares, foi traído pola virxe que fiaba nunha roca (Alonso Romero, 1998: 21). En Vimianzo un penedo do monte do Cairo foi deixado pola virxe que ía polo aire fiando (Alonso Romero, 1998: 16). Outra varíante e a aparición dunha santa na pena, como se conta na Capela da Nosa Señora de Penamaior (A Capela, Coruña), ou no penedo próximo a hermida da Virxe de Cadeiras (Pinol, Sober, Lugo) onde se cría que se aparecía polas mañas a Virxe antes de ir a bañarse no río Sil (Blanco Prado, 1996: 157), tradición que sustitúe ás aparicións matutinas das mouras ocupándose do seu adorno persoal, peiteándose etc. Nalgún casos estes lugares frecuentado polos mouros, cristianizáronse a través da colocación dun cruceiro ou a gravura dunha cruz como na pedrafita coñecida como Pau da Vella dos montes de Buio que facía de marco entre tres concellos (Viveiro-Cervo-Alfoz) logo convertida en cruceiro (Castelao, 1950: 48) para afastar todo asomo de paganismo.
III- A TRADICIÓN DE TUMULAR O CABALEIRO CON XOIAS E UN PEITE PARA [A]MOURA -COMO O AMOSA O TESOURO DE CALDAS- FUNDAMENTA A CRENZA DA MOURA DE SAN XOÁN ASOLLANDO O OURO.

“a Moura ou MulLer Mariña (Pena Graña), que un día, o escolleu na Trebopala para reinar; e, aguarda-o a sua morte no seu reino do Mar Moiral, ou Alén para compartir con ele o reino e seus tesouros” Entronización na Pena Molexa. Carlos Alfonzo. Para O Val, A Súa Historia (Pena &Harris 2016. Edita Cooperativa O Val. Fundación Terra de Trasancos. Concello de Narón) .
Para os Celtas do Atlántico (Pena 1995-9) a Vella foi unha moza dunha beleza extraordinaria que casaba co rei e envellecía con el. Xa morto. tornaba outra vez moza para casar con outro monarca (Pokorny, 1984: 74-76) e sempre tiña un home esperando a sombra doutro. Na pena Molexa o monarca está presente convertido en pedra cos seus homes Na de San Xoan o rei e a súa hoste, recobran a forma humán e percorren e protexen a Terra de Trasancos
Pars pro toto o inventario post mortem dos objetos depositados no túmulo do caballero, se representa nas estelas funerárias Atlánticas desde a Idade do Bronze S. XIV a.C. até o período Tardo Antigo, século VII d. C., como sucede com o espelho e o dourado peite para a Moura ou Mulher Mariña (Pena Graña), que num dia, o escolheu na Trebopala para reinar; e, aguarda-o a sua morte no seu reino do Mar Moiral, ou Alén para compartilhar com ele o reino e seus tesouros. Mas esta tradição mantida nas heráldicas até hoje do peine e do espelho da Muller Mariña Quando nasceu? O áureo peine calcolítico de Caldas, permite intuir, sendo conservadores, [em clave PCP] de continuidade uma origem Neolítica.
Crenças que fizeram que a gente poderossa levasse consigo, o melhor que tinha, o ouro, para o desfrutar no Além ou no interior da câmara, alimentam o interesse pelas mámoas dos que não têm médios para subsistir. Começando a violação ao dia seguinte do enterro (Pena 1991) e repetíndose ao longo de milénios, completaram o trabalho os construtores de lareiras para as casas dos camponeses granjeros, levando-se as pedras ou chantas da câmera, -da canteira-, dizian.
O tesouro escondido de Caldas ilustra este costume documentado quando assinalando que a Terra dos Galegos é rica em ouro, prata, peles de animais selvagens e outras riquezas, dí (capítulo VII) o Códice Calixtino no S. XII, que sobretudo é muito rica em Tesouros dos Mouros, gacis sarracenicis [sarracenos e etimoloxía popular dos mouros considerando mineria o ‘furar nas mámoas’, o abrir galerías no Além em termos de Geografia Mítica Celto-atlântica para apanhar os tesouros das raças da Mourindade.
Assim as achamos todas violadas hoje. Outras causas, actividades roturadoras e ‘mineiras’ da Idade Meia, o saque sistemático da Idade Moderna, a concentração parcelaria e os incontrolados desmontes do presente século ajudaram tambén o desaparecimento de muitas -dos períodos Megalítico, Calcolítico, Idade do Bronze e do Ferro- ficando a lembrança – como sorriso de Chesire cat- na toponímia de montes, vales e lugares
Por último chega a paleta da arqueóloga ao túmulo excavado milleiros de veces. Se sabe o conto? Ben. Não se sabe? Bem, tamén… as ortopédicas chantas sostidas no aire! converten nun unicum mundial o dolmen de Dombate – o New Grange Galaico-.
Estas actividades deixan deixam nos lacos anticos et mamolas “mámoas”, dos diplomas seu cartão de apresentação o visible buraco de violación.
Em 1997 o indoeuropeista galego da Sorbona Eulogio Losada Badía, creador do IGEC, apresentou num congresso na Universidade de Bretaña Ocidental, Brest -as atas publicaram-se em formato livro, seus estudos sobre o signario tartésico, concluindo que por suas carácteristicas fónicas se tratava, sem dúvida duma língua Celta. O livro distribuído por Francia, Bretanha, Escocia e Irlanda, acordou o interesse dos lingüístas especializados nos estudos celtas. Assim o Tartésico, Celta Antiguo Común o Q-Celtic
Como tinha demonstrado Eulogio Losada Badía-, falado no atlântico europeu, agora decifrado por J. T. Coch, o vocábulo Laco/ Lago, Lagoa, Lago, Lagoela e derivados, assinala que alude a uma mámoa, ou a um túmulo, em celta antigo comúm tartésico: lokoon, significam ‘tumba moimento funerário, como o cisalpino lokan ‘tumba’, podendo provir do *indo-europeu *legh- “jazer”, sendo seu registro mais antigo a inscrição do Tasionos, galaico Nerio com um impressionante currículum pois não contente com dizer que ele é o primeiro ario documentado dá História (não se assustem, ari significa “nobre” – se os nazistas levantassem a cabeça!-, proclama também ser ele o primeiro herói celta, excingos, de Fisterra da Kaltia ou Galtia, isto é Galiza! O berço dos Celtas da Europa Atlântica.

Romanae villae paucas fenestras habebant plateas versus, sed magnam lacunam in medio tecto ubi pluvia cadebat in impluvium
Como curiosidade o latín lacus, tumba, ou foxo com cinzas da incineração, tem também o sentido de buraco chamando-se lacunar o grande oco, a magna lacuna, no meio do teito pelo que caía a chuva no impluvium ou pequena piscina do pátio.
Hoje conhecemos a origem dos buratos de violação das mámoas, mas o imaginário dos paises celtas pensava que estes buracos, eram como túneis comunicando nosso mundo dos vivos com o Alén, pelos que saía [A]Moura a asollar seu ouro para que conservasse o brilho. As miniaturas medievais a representam com o cabelo solto, tocando a viola, sobre á mámoa ou se olhando ao espelho e peitando o dourado cabelo cum peite de ouro.
[ MITOS E LENDAS CELTAS DE GALIZA: A MOURA E AS MATRES. Por André Pena & Joám Evans
resumo en inglés:
Linking the Trinitarian character of the Matres to the most important Mythical being of Galicia: A Moura [A. Pena], the origin of the concept of Sacred Celtic Sovereignty is explored in a lunisolar staging of the Annual Cycle [“Ana”].
[ /MITOS E LENDAS CELTAS DE GALIZA: A MOURA E AS MATRES]
Páxina en progreso. Disculpen as molestias